Το εντυπωσιακό εύρημα εντοπίστηκε στον ναό «Huaca Yolanda» στην κοιλάδα Τανγκούτσε, στην επαρχία Λα Λιμπερτάδ.

Η τοιχογραφία έχει διαστάσεις τρία επί έξι μέτρα και παρουσιάζει ένα μεγάλο αρπακτικό με τα φτερά του ανοιχτά. Το κεφάλι του είναι διακοσμημένο με μοτίβα σε σχήμα ρόμβων, τα οποία δημιουργούν οπτική συνέχεια ανάμεσα στη βόρεια και τη νότια πλευρά του έργου Η σύνθεση είναι καλυμμένη με ανάγλυφες παραστάσεις, βαμμένες σε μπλε, κίτρινο, κόκκινο και μαύρο, αποδεικνύοντας υψηλή καλλιτεχνική και τεχνική γνώση.

Η διακόσμηση δεν περιορίζεται στο αρπακτικό, αλλά περιλαμβάνει επίσης ψάρια, δίχτυα, μυθολογικά όντα και άστρα, όλα με τρισδιάστατο όγκο. Το μνημείο κοσμούσε την αυλή ενός ναού και προσφέρει σπάνια ματιά στην κοσμοαντίληψη των πρώτων κοινωνιών της περιόδου 2000–1000 π.Χ.

Η επικεφαλής της ανασκαφής, Ανα Σεσίλια Μαουρίσιο, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Καθολικό Πανεπιστήμιο του Περού, δήλωσε ότι οι τοιχογραφίες «μαρτυρούν την ανάδυση κοινωνικής ιεραρχίας, καθώς οι κοινωνίες γίνονταν πιο σύνθετες και εξελίσσονταν σε πολιτισμούς». Σύμφωνα με την ίδια, οι πιο ισχυρές φιγούρες της εποχής ήταν οι σαμάνοι και οι ιερείς, οι οποίοι συνδύαζαν πνευματική εξουσία με γνώση της φύσης. «Διέθεταν σημαντικές γνώσεις για τα φαρμακευτικά φυτά και την αστρονομία. Μπορούσαν να προβλέψουν τις καιρικές συνθήκες παρατηρώντας τα άστρα και τον ήλιο», εξήγησε, προσθέτοντας: «Ήταν με έναν τρόπο επιστήμονες, αλλά και θρησκευτικοί ηγέτες».

Μία από τις σκηνές απεικονίζει τρεις ανθρωπόμορφες φιγούρες καθώς μεταμορφόνονται σε πουλιά. Η Μαουρίσιο ερμήνευσε την εικόνα ως πιθανή αναπαράσταση του «ταξιδιού» ενός σαμάνου σε ψυχοδραστική κατάσταση, στο πλαίσιο τελετουργιών μύησης («rites of passage»). Αυτές οι πρακτικές περιλάμβαναν τη χρήση παραισθησιογόνων, όπως ο κάκτος Σαν Πέδρο, γνωστός στη Νότια Αμερική για τις παραισθησιογόνες του ιδιότητες.

Η ίδια επισήμανε ότι το Huaca Yolanda πιθανότατα προϋπάρχει του Τσαβίν δε Ουάνταρ, ενός από τους πιο μελετημένους προϊσπανικούς τελετουργικούς χώρους στις Άνδεις. Ο Αμερικανός αρχαιολόγος Τζον Ρικ, επικεφαλής των ερευνών εκεί, έχει καταγράψει τη χρήση παραισθησιογόνων σε υπόγειες στοές του μνημείου, που χρονολογείται περίπου 2.500 χρόνια πριν.

Σήμερα, το μνημείο απειλείται από την αγροτική και αστική επέκταση, αλλά και από την αρχαιοκαπηλία, που έχει ήδη καταστρέψει γειτονικά ερείπια. Η Μαουρίσιο προειδοποιεί ότι το Huaca Yolanda δεν διαθέτει ακόμη πλήρη νομική προστασία από το υπουργείο Πολιτισμού και τις τοπικές αρχές, παρότι το ερευνά συστηματικά από το 2012 στο πλαίσιο μελέτης για τις πρώιμες σχέσεις ανθρώπου και φύσης σχέσεις στις κοιλάδες Τσάο και Σάντα.

Η αρχαιολόγος τόνισε ότι οι πρώτοι αυτοί πολιτισμοί διατηρούσαν στενή σχέση με το φυσικό και κλιματικό τους περιβάλλον, κάτι που μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμο και σήμερα. «Κατάφεραν να συνυπάρξουν με το φαινόμενο Ελ Νίνιο, το οποίο συνεχίζει να προκαλεί πλημμύρες και κατολισθήσεις. Μπορεί άραγε η γνώση τους να μας βοηθήσει να αντιμετωπίζουμε τέτοια φαινόμενα τώρα;» αναρωτήθηκε.